دژنراسیون ماکولا (به انگلیسی: Macular degeneration) (AMD or ARMD)، یا تباهی لکه زرد، بيشترين دليل کوری در افراد مسن ميباشد. در این بیماری ماکولا یا لکه زرد تخریب میشود. ماکولا پخش حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مانند خواندن و رانندگی لازم است.
دژنراسیون ماکولا بر دو قسمت است: خشک (Dry) و تَر (Wet). نوع خشک شایعتر بوده و حدود ۹۰٪ بیماران به این نوع مبتلا میشوند. نوع تَر بيشتر با کاهش دید شدیدتر و جدی تری همراه ميباشد.
دژنراسیون ماکولا در اشخاص بالای ۶۵ سال شایعتر بوده و زنان بیشتر به این بیماری مبتلا میشوند. بيشتر موارد این بیماری با افزایش سن بوجود میآیند. این بیماری میتواند عارضه بعضی داروها نیز باشد همچنین به نظر میرسد ارث نیز در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد.
دژنراسیون ماکولا (AMD or ARMD) بالاترين عامل اصلی کوری دائمی در افراد پیر است. در این بیماری ماکولا یا لکه زرد در شبکیه چشم تخریب میشود. ماکولا پخش حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح ميباشد که برای کارهای دقیق مانند خواندن و رانندگی لازم ميباشد.دژنراسیون ماکولا (AMD or ARMD) شایع ترین علت کوری در جهان است در این بیماری ماکولا یا لکه زرد تخریب می شود. ماکولا قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است.
دژنراسیون ماکولا میتواند باعث کم شدن دید تدریجی یا ناگهانی شود. اگر خطوط مستقیم را موجدار میبینید، دیدتان تار ميباشد، یا لکههای تیره در مرکز دید خود میبینید احتمال دارد که دچار نشانه هاي اولیه دژنراسیون ماکولا شده باشید. در اکثر موارد قبل از اینکه بیمار دچار علائم شود چشم پزشک علائم اولیه بیماری را در معاینه تشخیص میدهد. این کار بيشتر از طریق تست میدان بینایی صورت میگیرد. در دژنرسانس ماکولا دید مرکزی مختل شده و بیمار در مرکز دید خود لکهای سیاه میبیند.
در دژنراسیون ماکولا دید مرکزی مختل شده و بیمار در مرکز دید خود لکهای سیاه میبیند. موجدار دیدن خطوط مستقیم ، تاری دید یا دیدن لکههای تیره در مرکز دید احتمال دارد نشان دهنده علائم اولیه دژنراسیون ماکولا باشد. در بسیاری موارد قبل از اینکه بیمار دچار علائم شود چشم پزشک علائم اولیه بیماری را در معاینه تشخیص میدهد. این کار معمولا از طریق تست میدان بینایی صورت میگیرد.
علت دقیق این بیماری تا کنون شناخته نشده است. نوع خشک شايد بر اثر پیر و نازک شدن بافت ماکولا، رسوب رنگدانهها در ماکولا، و یا ترکیبی از این دو ایجاد شود. در نوع تَر عروق خونی جدید در زیر شبکیه رشد کرده و خون و مایع از آنها نشت میکند. این نشت سبب مرگ سلولهای شبکیه شده و سبب ایجاد نقاط کور در دید مرکزی میشود.
عواملی که احتمال ابتلا به بیماری را افزایش میدهد عبارتند از: سابقه خانوادگی ، مصرف سیگار، فشار خون بالا، دوربینی و چاقی.
بعضی از موارد دژنراسیون ماکولا عارضهای از داروهای سمی نظیر کلروکین (دارویی ضد مالاریا) یا فنوتیازینها (دستهای از داروهای روانپزشکی) هستند.
عده اي از پژوهشگران و چشم پزشکان بر اين باورند که بعضي از مواد غذايي نظير روي، لوتئين، زيگزانتينو ويتامين هاي A، C و E به کاهش خطر ابتلا به بيماري کمک کرده و يا پيشرفت AMD خشک را کند مي کنند. چربي ها نيز شايد در اين ميان نقش داشته باشند. در مطالعه اي که نتايج آن در شماره آگوست ۲۰۰۱ مجله چشم پزشکي چاپ شده است نتيجه گيري شده است که مصرف اسيد هاي چرب امگا-۳ که در ماهي به ميزان فراواني يافت مي شود اثر حفاظتي در مقابل دژنراسيون ماکولا دارد. از سوي ديگر، مصرف اسيدهاي چرب امگا-۶ که در روغن هاي نباتي يافت مي شوند خطر ابتلا را افزايش مي دهد.
بعضي از موارد دژنراسيون ماکولا عارضه اي از داروهاي سمي نظيرکلروکين (دارويي ضد مالاريا) يا فنوتيازينها (دسته اي از داروهاي روانپزشکي) هستند.
این بیماری درمان قطعی ندارد اما درمانهایی برای جلوگیری از پیشرفت بیمار و یا حتی بهبود دید وجود دارد.
تلسکوپ قابل جاگذاری (Implantable Telescope)
این دستگاه تلسکوپی کوچک ميباشد که تصویر را بزرگ کرده و بر روی شبکیه میاندازد. عظيم شدن تصویر باعث میشود که نسبت قسمت تخریب شده ماکولا به اندازه تصویر کم شود و در نتیجه لکههایی که در دید مرکزی دیده میشوند کوچکتر شوند تلسکوپ مینیاتوری قابل جاگذاری (Implantable Miniature Telescope) در اواخر دهه ۹۰ اختراع شد.
درمان دارویی با ویزودین (Visudyne)
ویزودین اولین دارویی ميباشد که برای نوع تَر بکار میرود. در این روش درمانی، دارو به دست بیمار تزریق ميشود و بعد با استفاده از یک لیزر غیر حرارتی فعال میشود. فعال شدن دارو باعث ایجاد واکنشی شیمیایی میشود که عروق خونی غیر طبیعی را از بین میبرد. از هر ۶ بیمار درمان شده یک نفر دید بهتری پیدا میکند و این دو برابر بیمارانی است که از این دارو استفاده نمیکنند.
فوتوکوآگولاسیون با لیزر (Laser Photocoagulation) با تخریب و عایق بندی عروق خونی جدید و جلوگیری از نشت خون و مایع سبب بهبود بیماران مبتلا به نوع تَر میشود. در این روش جای لیزر مانند زخمی بر روی شبکیه باقی میماند و سبب بوجود آمدن نقاط کور در دید بیمار میشود.
فیلتراسیون خونی (Blood Filtration)
در این روش که حدود دو دهه پیش توسط ژاپنیها ابداع شد جریان متفاوت خون در غشاء باعث کم شدن مقدار بعضی از پروتئینها و اسیدهای چرب که مقدارشان زیاد است و شايد مضر باشند میشود. این تکنیک در بیماریهای مختلفی بکار گرفته شدهاست ولی نوع جدیدی از آن بنام رئوفرزیس (Rheopheresis) برای درمان نوع خشک AMD تست شدهاست.
وسایلی که برای کاهش بینایی استفاده میشوند
اگرچه اخیراً پیشرفتهای زیادی در درمان AMD صورت گرفتهاست ولی دید از دست رفته قابل بازگشت نميباشد. برای بیمارانی که دیدشان را از دست دادهاند وسایلی وجود دارد که با استفاده از لنزهای بزرگ کننده و نور زیاد به بهبود بینایی کمک میکنند. بعضی از این وسایل تصویر را به قسمتهای محیطی تر شبکیه و خارج از محدوده ماکولا منتقل ميشوند.
ویتامینهای آنتی اکسیدان نظیر ویتامین A و ویتامینهای C و E شايد ماکولا را در برابر تخریب محافظت نمايند. نشان داده شدهاست که مصرف ویتامینهای C و E، ویتامین A و روی، خطر پیشرفت بیماری را در بعضی بیماران تا ۲۸٪ کاهش میدهد. لذا به بیماران در خطر ابتلا به AMD پیشرفته توصیه کنند آنتی اکسیدان و روی به مقادیر زیر مصرف کنند. مقادیر توصیه شده به شرح زیرند:
۵۰۰ میلی گرم ویتامین C ۴۰۰واحد ویتامین E ۱۵میلی گرم بتا-کاروتن و ۸۰ میلی گرم اکسید روی
کسانیکه سیگار میکشند نباید از قرصهای بتا-کاروتن (ویتامین A)استفاده کنند زیرا ریسک ابتلا به سرطان ریه در این افراد و کسانیکه تازه سیگار را ترک کردهاند با مصرف بتا-کاروتن افزایش مییابد.